Eskom is Suid Afrika se nasionale elektrisiteitsverskaffer wat 95 van die elektrisiteit in Suid Afrika opwek Dit het in

Eskom is Suid-Afrika se nasionale elektrisiteitsverskaffer wat 95% van die elektrisiteit in Suid-Afrika opwek. Dit het in 1923 tot stand gekom as die Elektrisiteitsvoorsieningskommissie, afgekort as Evkom. (Engels: Electricity Supply Commission, Escom). Die organisasie het in 1986 sy naam verander na Eskom, 'n samesmelting van die Afrikaanse en Engelse afkortings en word nie meer deur 'n kommissie beheer nie. Die Suid-Afrikaanse regering is tans die enigste aandeelhouer.

Eskom

Tipe	Openbare nutsbedryf
Gestig	1 Maart 1923
Hoofkantoor	Sandton, Suid-Afrika
Sleutelpersone	André de Ruyter (HUB)
Gebied bedien	Afrika
Industrie	Elektrisiteitsvoorsiening
Dienste	Elektrisiteit
Inkomste	R91,447 miljoen (2011)
Netto inkomste	R8,356 miljoen (2011)
Werknemers	48 600 (2019)
Webwerf	www.eskom.co.za

Eskom is 'n vertikaalgeïntegreerde nutsmaatskappy wat elektrisiteit opwek, wat dan deur middel van 'n landswye transmissiestelsel regdeur Suid-Afrika herlei word, voor dit aan sowat vier miljoen eindverbruikers bedien word. Eskom verskaf ook grootmaat-toevoere aan sowat 180 munisipale verspreiders.

Aan die einde van 2007 het Eskom 'n netto kragopwekkingsvermoë van 37 761 megawatt (MW) gehad, asook 'n landswye transmissie- en distribusiestelsel wat oor 359 854 km heen strek en bykans vier miljoen eindverbruikers bereik. Eskom se bates het R144 miljard beloop, waarop dit 'n wins van R6,5 miljard getoon het deur die opwekking, verspreiding en verkoop van 218 120 gigawattuur (GWh) elektrisiteit. Eskom het 32 674 mense in diens gehad en in 2007 aangedui dat dit 'n uitbreidingsprogram onderneem het wat ongeveer R150 miljard oor die volgende agt jaar sou beloop.

Teen 2019 het Eskom sowat 48 600 mense in diens gehad, wat volgens sy eie analise 16 000 meer is as wat hy nodig het. Volgens die Wêreldbank het Eskom 66% meer werknemers as wat hy nodig het.

Lasafwerping

'n Kenmerk van kragvoorsiening in Suid-Afrika sedert 2007 is periodieke roterende onderbrekings van toevoer (sogenaamde "beurtkrag") weens doelbewuste lasafwerping. Oor 'n periode van ongeveer twintig jaar sedert die mid-1980's het Eskom se kragopwekkingsvermoë die spitsaanvraag aansienlik oorskry (met meer as 20% in sommige jare) en Eskom het selfs sover gegaan as om groot industriële verbruikers (onder andere Alusaf en Mozal) na Suider-Afrika te lok met aantreklike elektrisiteitspryse en langtermynvoorsieningskontrakte (25 jaar) teen laer as sy opwekkingskoste.

Met die beëindiging van Eskom se kragsentrale-uitbreidingsprogram in 2001 is dit veronderstel dat daar voldoende kapasiteit sou wees om in die aanvraag na elektrisiteit te kon voorsien tot ongeveer 2007. Die Witskrif op Energie van 1998 het voorspel dat Eskom teen 2007 'n tekort aan opwekvermoë sou ondervind. Omdat die aanlooptyd om 'n groot kragsentrale te bou meer as vyf jaar beloop, het Eskom reeds in 2002 begin aansoek doen om meer kapasiteit. Die regering het egter daarop aangedring dat (buitelandse) privaatbeleggers genader moet word om tot die bedryf toe te tree en reeds in 1998 het Penuell Maduna, minister van minerale en energie, 'n verbod op Eskom geplaas om enige verdere steenkool- of kernkragstasies op te rig. Hierdie embargo is eers in 2004 opgehef nadat dit duidelik geword het dat die privaatsektor nie gretig is om tot die elektrisiteitsopwekkingsbedryf toe te tree nie.

Ondanks waarskuwings deur Eskom van 'n dreigende tekort aan kapasiteit het die proses gesloer en uiteindelik in 2006 skipbreuk gelei toe die laaste belangstellendes uit die proses onttrek het, oënskynlik vanweë té lae elektrisiteitstariewe en ander beperkende faktore. In 2007 het president Thabo Mbeki namens die regering verskoning aangeteken vir die kragtekorte. Mbeki het in Bloemfontein erken dat "Eskom reg en die regering verkeerd was". Die kragonderbreking van Januarie 2008 het hy egter toegeskryf aan basiese pligsversuim aan die kant van Eskom. Skepping van nuwe opwekkingskapasiteit sedert 2008 sou gekenmerk word deur konstruksie-vertragings en kosteoorskrydings wat Eskom finansieel sou uitput.

Ander belangrike faktore wat bygedra het tot die toenemende wanbalans tussen vraag en aanbod was 'n hoër-as-verwagte groeikoers in aanvraag en 'n afname in die beskikbaarheid van Eskom se opwekkingseenhede. Die ekonomie het meer elektrisiteitsintensief begin word en moderne geriewe soos lugversorging het 'n alledaagse verskynsel geword. Eskom het ook 'n massiewe elektrifiseringsprogram in die 1990's begin wat aanvraag vermeerder het en die lasprofiel verskuif het. Pogings om aanvraag te beheer het nie die nodige steun ontvang om dit effektief te maak nie.

Die toestand het verder versleg vanweë die afname in beskikbaarheid van groot krageenhede. In 2000 was die gemiddelde beskikbaarkeid 92%. Teen 2006 het dit gedaal tot 87%, wat dieselfde effek het as 'n 5% permanente tekort aan kapasiteit. Die oorsaak hiervan was hoofsaaklik swak of gebrekkige voorkomende instandhouding, foute deur onervare personeel en 'n tekort aan onderdele, brandstof en ander middele. Teen 2007 het agterstand in instandhouding en onverwagte falings dit moeiliker gemaak om voorsieningskapasiteit met volgehoue vertroue te kon voorspel. Die situasie het mettertyd versleg en in Februarie 2015 het Eskom by tye 36% van sy opwekvermoë verloor.

Die koeël was toe reeds deur die kerk. In Desember 2006 het die eerste grootskaalse lasafwerping in the Wes-Kaap plaasgevind toe 'n eenheid by Koeberg onverwags afgeskakel het. Aanvraag in die Wes-Kaap het beskikbare vermoë oorskry omdat die transmissiestelsel nie die verskil kon aansuiwer nie. Om te voorkom dat die hele stelsel intuimel, het Eskom begin met selektiewe lasafwerping, dit wil sê doelbewuste afskakeling om die aanvraag te beperk. Groepe verbruikers is vir 'n paar ure op 'n beurt afgeskakel totdat die balans tussen aanvraag en voorsiening weer herstel is.

In die winter van 2007 het die eerste lasafwerpings in die res van die land begin toe die ongewone koue weer Eskom se totale vermoë onder geweldige druk geplaas het en landswye lasafwerping in alle erns begin het. Toe die winter verby was en verbruikers 'n bietjie asem kon skep, het daar in Oktober en November weer 'n reeks lasafwerpings begin, dié keer omdat soveel eenhede buite werking was vanweë instandhouding, onverwagte falings en bedryfsfoute dat daar op 'n stadium tot oor 'n 20% tekort aan toevoer was.

Eskom het gewaarsku dat lasafwerpings sal voortduur vir vyf of ses jaar, minstens tot dat die eerste eenheid van die nuwe Medupi-kragsentrale in 2012 in werking gestel behoort te word. Vertragings in die voltooiing van Medupi het voorgekom, sodat die beplande inwerkingstelling van die eerste eenheid tot die tweede helfte van 2015 uitgestel is. Eers in Januarie 2008 het Eskom kontrakte met Botswana en Mosambiek gesluit vir die aankoop van minstens 450 MW elektriese krag, alhoewel Eskom toe reeds bewus moes gewees het van plaaslike kragtekorte, wat tewens reeds kerstyd rugbaar geword het.

Onvolhoubare praktyke

Eskom se uitvoerende beamptes, insluitende Phakamani Hadebe (hoof-uitvoerende-beampte), tweede van links, op 'n 2019-openbare forum in Kaapstad oor Eskom se finansiële situasie.

Die Optimummyn van die multinasionale firma Glencore het oor 'n tydperk steenkool teen minder as kosprys aan Eskom se Hendrina-kragstasie voorsien. Volgens Optimum se vaste 25-jaar leweringskontrak moes hulle tot einde-2018 steenkool teen 'n goedkoop R150 per ton lewer, maar het in 2012 misluk om die ooreengekome graad te lewer, waarna Eskom hulle 'n boete van R2,1 miljard opgelê het. Eskom se uitvoerende bestuurder, Brian Molefe, wou na bewering nie besgee oor die boetebedrag nie, en met Optimum op die drumpel van likwidasie het die Guptas 'n koopaanbod van R2,9 miljard gemaak. Tegeta het egter nie oor hierdie bedrag beskik nie, sodat Eskom se rekenkundige beampte, Anoj Singh, 'n waarborg van R1,6 miljard aan Tegeta toegestaan het om die transaksie deur te voer. Na bewering het Eskom dan 'n geheime skikking met die nuwe eienaar Tegeta aangegaan oor 75% van die boetebedrag.

In 2015 het Eskom 'n 11-jaar kontrak ter waarde van R3,7 miljard aan Tegeta van die Gupta-familie en Duduzane Zuma toegestaan, vir lewering van steenkool van 'n verdagte lae graad aan die Majuba-kragstasie. Eskom wou 'n verdere kontrak van R2,9 miljard toestaan aan Tegeta se Brakfonteinmyn, maar is deur die Nasionale Tesourie voorgekeer.

In 2017 is 'n R25 miljard langtermynlening van Huarong Energy Africa bekom om kragsentrales te onderhou, maar 'n gebrekkige evaluasieproses het daarop uitgeloop dat Eskom na ondertekening geweier het om die kontraktuele verpligtinge na te kom. Regsfirma White & Case het etlike kwelpunte uitgewys. Kommerwekkend was die $19 miljoen terugbetaling wat dadelik moes geskied, 'n fasiliteringsdeposito van R340 miljoen in die Hongkongse bankrekening van die obskure Ideva-firma, en 'n groot kansellasiefooi. Sean Maritz en Anoj Singh, onderskeidelik die tydelike uitvoerende bestuurder en rekenkundige beampte van Eskom wat albei die kontrak onderteken het, moes uit hul poste bedank.

Eskom het toegelaat dat skuld van munisipaliteite, veral dié van Soweto, handuitruk. In Julie 2019 het die onbetaalde elektrisiteitsrekeninge van Soweto alleen op R15 miljard gestaan. Teen 2018 was sestig ander munisipaliteite ook altesaam R16 miljard in die rooi. Die oplossing vir Soweto is gesien as die installering van 26 000 meters vir vooruitbetaalde krag teen einde-Maart 2020, 'n aankondiging wat met betogings in Orlando-Wes begroet is, terwyl munisipaliteite hul wanbetaling op onwettige konneksies en werkloosheid blameer het.

Eskom het vroeg in 2019 'n hulppaket van R4,9 miljard van die regering aangevra sodat dit oor die korttermyn operasioneel kan bly. Die instelling se benarde finansiële situasie kan toegeskryf word aan die nagevolge van staatskaping en Eskom se historiese skuld, alhoewel die regerende African National Congress dit aan die nasleep van apartheid toeskryf. Die regering het die Eskom-volhoubaarheidstaakspan en tegniese hersieningspan aangestel, en 'n dringende Spesiale Appropriasiewet sou voorsiening maak vir 'n groot deel van R230 miljard wat Eskom oor 'n dekade sal benodig, meestal om voortslepende verliese te delg. Minister Tito Mboweni het in sy 2019 begrotingstoespraak aangedui dat die staatskas R69 miljard oor drie jaar beskikbaar sal stel om Eskom-skuld onder bedwang te hou. Die Suid-Afrikaanse regering het in Augustus 2019 die aantal rand-gedenomineerde staatseffekte wat hy by weeklikse skuldveilings aangaan met 37% verhoog om Eskom se skuld te delg.

In 2019 het Eskom Holdings SOC Bpk en raffinaderye van Sasol Bpk onder skoot gekom vir hul besoedeling in die sg. hoëveld-prioriteitsgebied, d.w.s. dele van Mpumalanga en Gauteng waar meeste van Suid-Afrika se steenkool ontgin word en 12 steenkoolkragsentrales van Eskom, benewens Sasol se olieraffinadery en steenkool-na-brandstof-aanleg geleë is. 'n Greenpeace-ondersoek van laat-2018 het aangetoon dat Mpumalanga gebuk gaan onder die wêreld se ergste stikstofdioksied-vrystellings deur kragsentrales. Die aanlegte stel benewens dit ook swaeldioksied, kwik en fyn stofdeeltjies vry wat na bewering 'n reeks siektes veroorsaak. Volgens die Amerikaanse atmosferiese deskundige Andy Gray het hierdie besoedeling al honderde vroeë sterftes in die gebied veroorsaak. Die omgewingsregtegroepe Groundwork en Vukani het by die hooggeregshof aansoek gedoen dat hierdie vlakke van besoedeling as 'n skending van grondwetlike menseregte aangedui word, sodat die Departement van Omgewingsake tot sinvolle optrede aangespoor kan word.

2008 Tariefverhoging

Op 20 Desember 2007 het die (NERSA) Eskom 'n gemiddelde tariefverhoging van 14,2% vir 2008 toegestaan. Dit het tekort geskiet aan die 18,7% waarvoor Eskom aansoek gedoen het, maar was nogtans aansienlik meer as die 6,2% verhoging waarvoor Eskom aanvanklik in 2005 aansoek gedoen het. Die uitermatige verhoging het vir Eskom en NERSA die misnoë van verskeie instansies op die hals gehaal, onder andere die (Kosavu), Busa (Business Unity SA) en die Suid-Afrikaanse Reserwebank, wat vroeër 'n beroep op staatsinstansies gemaak het om te help om inflasie te beperk tot die Bank se teiken van tussen 3% en 6%.

Daar was ook kritiek dat die tariefverhoging Suid-Afrika minder aantreklik sou maak vir buitelandse beleggers, aangesien goedkoop elektrisiteit dikwels as 'n positiewe faktor vir SA beskryf word.

Eskom het laas verhogings van hierdie skaal in 1977 aangekondig, toe dit ná die inflasie-periode van die sewentigerjare voor geweldige uitbreidingskoste te staan gekom het.

NERSA het aangekondig dat Eskom se aansoek vir 'n verdere 17%-verhoging vir 2009 in September 2008 oorweeg sal word wanneer die volgende driejaarlikse prysverhoging vasgestel word. NERSA se openbare konsultasiedokument het dit duidelik gestel dat Eskom se tariewe met dubbelsyferverhogings aangepas sal moet word tot en met minstens 2019 om in die verwagte stygings in koste en die uitbreidingsprogam te kan voldoen.

Eskom het te kenne gegee dat dit beswaar sal aanteken teen NERSA se beslissing. In 2004 het Eskom en NERSA in 'n dispuut betrokke geraak toe Eskom 'n verhoging van 2,5% toegestaan is nadat dit om 8,9% aansoek gedoen het. Die geskil is besleg deur die destydse Minister van Mineraal- en Energiesake, Me. Phumzile Mlambo-Ngcuka, wat Eskom se aansoek verwerp het.

Collin Matjila, voorsitter van NERSA, het aangekondig dat die verhoging Eskom se verkope van R44,3 miljard tot R47,9 miljard per jaar sou verhoog. Toe Eskom oorspronklik in 2005 vir 'n verhoging aansoek gedoen het, was uitbreidingskoste van R84 miljard voorsien. Toe dit later blyk dat dié bedrag vermeerder moes word tot R150 miljard, was dit duidelik dat 'n 6,2%-verhoging onvoldoende sou wees om die uitgawe te dek. Gevolglik is 14,2% goedgekeur. Matjila het verder gesê dat die tariefverhoging daarop gemik was om die balans tussen Eskom se voortbestaan en die bekostigbaarheid van elektrisiteit te handhaaf. NERSA was van mening dat die langtermynoorwegings van hierdie besluit die korttermynbesorgdhede vér oorskry.

Kragontwikkeling

Die Arnot-kragstasie by Middelburg, Suid-Afrika

Opsomming van die vermoë van Eskom se kragsentrales in 2007:

Steenkool


Naam	Jaar voltooi	Getal stelle	Nominale vermoë per stel MW	Bruto totale vermoë MW	Netto totale vermoë MW	Stoomdruk Mpa	Stoom temperature °C
Arnot³	1975	6	350	2100	1980	15.9	510
Camden⁴	1969	8	200	1600	1520²	10.3	538
Duhva³	1984	6	600	3600	3450	16.1	535
Grootvlei⁴	1977	6	200	1200	1130²	10.3	538
Hendrina³	1977	10	200	2000	1985¹	10.3	538
Kendal^3,5	1993	6	686	4116	3840	16.1	535
⁴	1966	5	100	500	891²	8.4	510
⁴	1966	4	125	500	891²	8.4	510
³	1979	6	500	3000	2850	16.0	510
Lethabo³	1990	6	618	3708	3558	16.1	535
Majuba	2001	3	657	1971	3843
Majuba	2001	3	713	2139	3843
Matimba^3,5	1991	6	665	3990	3690	16.1	535
Matla³	1983	6	600	3600	3450	16.1	535
Tutuka³	1990	6	609	3654	3510	16.1	535

Kernkrag


Naam	Jaar voltooi	Getal stelle	Nominale vermoë per stel MW	Bruto totale vermoë MW	Netto totale vermoë MW
Koeberg³	1985	2	965	1930	1800¹

Hidro

Naam	Jaar voltooi	Getal stelle	Nominale vermoë per stel MW	Bruto totale vermoë MW	Netto totale vermoë MW
Gariep⁷	1976	4	90	360	360
Vanderkloof⁷	1977	2	120	240	240
Colly Wobbles		3	14	42	42
First Falls		2	3	6	6
Ncora		2	0.4	1
Ncora		1	1.3	1	2
Second Falls		2	5.5	11	11

Pompopgaar⁸

Naam	Jaar voltooi	Getal stelle	Nominale vermoë per stel MW	Bruto totale vermoë MW	Netto totale vermoë MW
Drakensberg	1982	4	250	1000	1000
Palmiet	1988	2	200

Gasturbines⁶

Naam	Jaar voltooi	Getal stelle	Nominale vermoë per stel MW	Bruto totale vermoë MW	Netto totale vermoë MW
Acacia	1976	3	57	171	171
Port Rex	1976	3	57	171	171
Gourikwa	2007	3	150	450	438
Ankerlig	2007	4	150	600	588

Windkrag

Naam	Jaar voltooi	Getal stelle	Nominale vermoë per stel MW	Bruto totale vermoë MW	Netto totale vermoë MW
Klipheuwel	2003	3	0.66-1.75	3.2	3.2
Sere	2015	46		100

In aanbou

Naam	Jaar voltooi	Getal stelle	Nominale vermoë per stel MW	Bruto totale vermoë MW	Netto totale vermoë MW	Tipe
Medupi	2012	6	800	4800	4560
Ingula	2014?	4	333	1330	1330	Pompopgaar

Beplan

Naam	Jaar voltooi	Getal stelle	Nominale vermoë per stel MW	Bruto totale vermoë MW	Netto totale vermoë MW
Steenkool	?	6	700	4200	3942
Gas1 (Gourikwa)	2008	2	150	300	291
Gas1 (Ankerlig)	2008	5	150	750	733

Notas:

Verskil tussen bruto en netto totale vermoë is te wyte aan eie verbruik, ouderdom van die aanleg en/of steenkoolgehalte.
Uiteindelike vermoë na herinbedryfstelling
Basislas kragsentrale (deurlopende bedryf)
Tans nog in langtermyn bewaring
Droë verkoelde eenhede se lewering word beperk deur die ontwerpuitlaatdruk en die omgewingstemperatuur.
Word slegs vir spitsaanvraag en noodgevalle gebruik.
Gebruik word beperk tot spitslas en hang af van die hoeveelheid water beskikbaar in die Gariep- en Vanderkloof-opgaardamme.
Pomp-opgaarskemas is netto verbruikers van elektrisiteit. Water word in nie-spitstye teen die berg opgepomp sodat elektrisiteit tydens spitstye opgewek kan word as die water vrygestel word.

Vertaal en aangevul uit Eskom se 2006 jaarverslag en ander bronne

Transmissie en distribusie

Elektrisiteit word in generators opgewek deur 'n groot magneet (die rotor) wat binne in 'n koperklos (die stator) draai teen 3 000 omwentelings per minuut. Dit lewer 'n drie-fase wisselstroom met 'n frekwensie van 50 Hertz (d.w.s. wisselings per sekonde) teen ongeveer 22 000 volt (22 kV) op. Die spanning is te laag vir grootmaat vervoer oor lang afstande en word dus eers deur middel van transformators verhoog tot by 'n transmissiespanning van 132 kV of meer. Meeste groot kragsentrales (wat elk gewoonlik ses of meer generators het) stuur elektrisieit teen 400 kV in 'n landswye transmissienetwerk in.

Transmissie

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Kragoorbrenging.

Hoogspanningslyn (765 kV) in die Vrystaat, Suid-Afrika

Elektrisiteit word vanaf kragsentrales vervoer tot waar dit benodig word deur middel van kraglyne. Groot hoeveelhede elektrisiteit word teen hoë spanning vervoer om verliese oor lang afstande te verminder en die hoeveelheid kraglyne te beperk. Die groot hoogspanningslyne wat elektrisiteit tussen verafgeleë gebiede vervoer word transmissielyne genoem. Dié werk teen hoë spannings van soveel as 765 kilovolt (765 000 volt of 765 kV), soos in die geval van die hooflyne tussen die Hoëveld en die Kaap. Eskom is die eerste in die wêreld om 765 kV só hoog bo seespieël te gebruik, waar die isolasievermoë van die dunner lug baie minder is as by seevlak. Vir kleiner afstande en hoeveelhede word laer spannings tot by 132 kV gebruik.

Transmisielyne bestaan uit hoë staaltorings wat aluminium geleierbondels dra wat aan glas- of keramiek-isoleerders hang. Aluminium is lig en 'n goeie geleier van elektrisiteit en daar is 'n staaldraad binne die aluminium-geleiers om dit te versterk. Transmissielyne wat ver oor die veld loop is 'n bekende gesig feitlik orals in landelike Suid-Afrika.

In beboude gebiede word dikwels van ondergronde kabels gebruik gemaak. Dié is nie sigbaar nie en kan gebruik word waar daar nie genoeg spasie vir maste of torings is nie, maar het die nadeel dat dit baie duur is. Groot kabels wat hele stede of groot fabrieke kan voorsien is dikwels met olie of gas gevul vir verkoeling en isolasie.

Die transmissienetwerk word somtyds ook die Nasionale Netwerk of Tussenverbinde Stelsel genoem want alle elektrisiteit wat deur Eskom opgewek word (behalwe eieverbruik in kragsentrales) word aan die netwerk gelewer vir landswye verspreiding. Eskom voorsien nie alle verbruikers in Suid-Afrika direk nie. Meer as 250 munisipaliteite koop elektrisiteit op grootmaat by Eskom vir distribusie en herverkoop aan hulle eie verbruikers.

Beheersentrums

Elektrisiteit wat in kragsentrales opgewek word kan nie soos water in 'n dam opgegaar word nie. Dit kan net gelyklopend met die opwekking verbruik word. Aanvraag en toevoer moet dus deurlopend gemeet en 'n fyn balans gehandhaaf word. Vir klein veranderings pas alle generators wat aan die stelsel gekoppel is, hulle uitset outomaties aan deur die spoed van 3 000 o.p.m. te handhaaf. As die vraag toeneem (soos byvoorbeeld tydens koue weer of die begin van 'n gewilde TV program), begin alle generators 'n bietjie spoed verloor. Die spoedreëlaar laat dan meer stoom in die turbines in sodat die kraglewering effens toeneem en die spoed byna dadelik terugkeer na 3 000 o.p.m. Die omgekeerde gebeur as die aanvraag daal.

Vir groter veranderings in aanvraag moet hele generators aan- of afgesit word. Dit word deur die sentrale beheersentrum gedoen, wat instruksies aan die kragsentrales gee om dit te doen. Nasionale Beheer in Simmerpan, Germiston, moet ook sorg dat daar deurentyd voldoende reserwe-generators gereed is as een van die lopende eenhede onklaar sou raak. Daar is ook ses streeksbeheersentra wat op strategiese plekke geleë is en wat die vloei van elektrisiteit deur die netwerk beheer deur lyne en transformators in of uit te skakel.

Om die netwerk deurlopend te kan beheer maak die beheersentra gebruik van spesiale meters wat oral in die stelsel aangebring is en data onmiddellik deurstuur. Meeste hoogspanningsskakelaars kan outomaties vanuit 'n verafgeleë beheersentrum geskakel word. Generators in hidrokragsentrales en gasturbines word ook met afstandbeheer aan- of afgesit.

Die transmissienetwerk word ook gebruik om elektrisiteit tussen lande in Suider-Afrika uit te ruil. Elektrisiteit van Cahora Bassa in Mosambiek word byvoorbeeld deur 'n spesiale 1 000 kilometer-lange gelykstroomlyn vervoer teen 'n spanning van 533 kV. Nadat dit in wisselstroom omgesit is by die Apollo-distribusiestasie (naby Pretoria) word dit in die Eskom netwerk ingevoer teen 400 kV. Daar is wisselstroomlyne van 400 en 275 kV wat tussenverbinding met Namibië, Zimbabwe, Botswana, Zambië en selfs sover as die Kongo moontlik maak.

Transformators

Die spanning van elektrisiteit moet op verskeie plekke eers verhoog word (soos by 'n kragstasie) en dan weer in stadiums verminder word sodat klein verbruikers dit veilig kan gebruik. In Suid-Afrika is die standaard huishoudelike spanning 220V (380V as drie fases gebruik word). In fabrieke kan spannings van 11 kV dikwels aangetref word om swaar masjienerie te dryf.

Die spanning van wisselstroom word deur middel van transformators verhoog of verlaag. By kragsentrales word die spanning van 22 kV wat die generators opwek verhoog tot soveel as 765 kV. In substasies wat krag aan die distribusiestelsel lewer word die hoogspanning dan weer verlaag, gewoonlik na 22 kV of 11 kV voordat dit na die eindverbruiker gestuur word.

'n Transformator werk heel eenvoudig en het geen bewegende dele nie. Dit bestaan uit twee klosse geïsoleerde koperdraad wat dig maar tog apart teen mekaar gewen is. Soos elektrisiteit deur die een klos stroom, induseer dit 'n stroom in die ander klos teen 'n spanning wat bepaal word deur die hoeveelheid draaie in elke klos. As die tweede of sekondêre klos meer draaie het as die eerste of primêre klos sal die spanning verhoog word, terwyl die spanning sal daal in die teenoorgestelde geval. Die klosse word in 'n tenk gehou wat met olie gevul word vir verkoeling en isolasie.

Substasies

Elektriese substasies is selfstandige eenhede wat vanuit die streeks- of nasionale beheersentra bedryf word. Inkomende lyne bring elektrisiteit vanaf kragstasies en uitgaande lyne voer die elektrisiteit na verbruikers of ander substasies. Substasies gebruik transformators om die spanning van elektrisiteit hoër of laer te verstel en skakelaars om lyne in of uit te skakel. Baie substasies is in afgeleë gebiede en is ontwerp om deurlopend sonder menslike toesig bedryf te word in alle weersomstandighede. Die skakelaars in 'n substasie kan 'n groot elektriese stroom oombliklik onderbreek en sodoende probleme op die netwerk isoleer voordat dit ander dele raak.

'n Substasie bevat ook hoogs gespesialiseerde beskermingstoerusting wat foute kan identifiseer (soos byvoorbeeld 'n lyn wat deur weerlig getref is, of 'n boom wat op 'n lyn geval het) en boodskappe kan deurstuur of ontvang van die beheersentra. Dit kan mense beskerm teen elektriese foute en kan die toevoer ononderbroke na 'n ander deel van die netwerk oorskuif.

Distribusiestelsel

Die transmissiestelsel vervoer groot hoeveelhede elektrisiteit oor lang afstande vanaf kragsentrales tot by een van die talle substasies wat oor die hele land versprei is. Hier word die spanning verlaag voordat die elektrisiteit verder versprei word deur die distibusienetwerk met die doel om dit so wyd moontlik na alle eindverbruikers te versprei. Eskom se distribusienetwerk van amper 300 000 km bereik sowat veertig miljoen verbruikers oral in die land behalwe in die mees verafgeleë gebiede.

Toevoere teen 22 of 11 kV word vanaf substasies na primêre verbruikerspunte soos stede en dorpe, industrieële gebiede, groepe dorpies en plase geneem. Hier word dit trapsgewys verder getransformeer na nog laer spannings tot uiteindelik by 380/220 volt vir verspreiding na nywerhede, woongebiede, winkelsentrums, hospitale, openbare- en kantoorgeboue, straatligte, ensovoorts. Groot verbruikers soos myne, fabrieke en spoorweë ontvang dikwels toevoer teen 'n hoër spanning. Daar is byvoorbeeld laagspanningssubstasies al langs elektriese spoorlyne wat elektrisiteit direk teen 25 kV of 50 kV voorsien.

Die verspreiding (distribusie) van elektrisiteit moet so geskied dat toevoer bykans nie onderbreek word as daar 'n fout in die stelsel sou ontstaan nie. Daarom is daar gewoonlik meer as een toevoerpunt na 'n bepaalde area. Distribusielyne of kabels vorm dikwels 'n ringtoevoer sodat, sou die toevoer uit een rigting faal, dit uit die ander rigting aangevul kan word.

In huise, kantore en ander geboue is daar gewoonlik 'n distribusiebord met veiligheidsskakelaars en aardlekkasiebeskerming sodat, sou daar iets verkeerd loop, die elektrisiteitstoevoer onmiddellik en veilig afgeskakel word. Van hierdie distribusiebord loop daar drade na alle ligte, muurproppe, stowe, geysers en ander elektriese apparaat. Dit is bykans onmoontlik om 'n moderne huishouding sonder elektrisiteit te bedryf.

Elektrisiteitsverbruik word voortdurend gemeet met 'n spesiale kilowatt-uur meter. Wanneer 'n lig of enige elektriese apparaat aangeskakel word, laat die toename in stroom 'n skyf in die meter draai. Hierdie beweging word oorgedra na 'n drom met syfers wat die verbruik dan aanwys. Hierdie meters word periodiek gelees en daarvolgens word die klant 'n rekening gestuur.

'n Ander soort meter, die sogename voorafbetaalmeter, word al hoe meer gebruik. Soos die naam aandui, vereis hierdie meter vooraf betaling vir elektrisiteitsverbuik wat by talle agente en ander instansies soos winkels en vulstasies gemaak kan word. 'n Spesiale kode of 'n kaart word dan gebruik om die meter te "laai" met die hoeveelheid elektrisiteit wat gekoop is, sodat die meter dit kan aanwys en die verbruik daarteen kan aftrek. Soos elektrisiteit gebruik word, hou die meter tred met die verbruik en waarsku die verbruiker as bykans al die krediet opgebruik is.

Verwysing: Eskom Factsheet on Transmission and Distribution.

Transmissie- en distribusietoerusting

Opsomming van Eskom se transmissie- en distribusietoerusting soos op 31 Maart 2006

Kraglyne


Transmissielyne	km¹
765 kV	1 153
533 kV GS²	1 035
400 kV	15 691
275 kV	7 245
220 kV	1 336
132 kV	946


Distribusielyne	km
165 – 132 kV	22 142
88 – 33kV	21 188


Retikulasielyne	km
22 kV en laer	7 875


Kables	km
165-132 kV	156
22 kV en laer	7 875

Transformator kapasiteit	MVA³
Transmissie	118 445
Distribusie en retikulasie	87 217


Transformators	Getal
Transmissie	374
Distribusie en retikulasie	305 402

NOTAS:

Volgens die Geografiese inligtingstelsel (GIS)
Monopolêre gelykstroomlyn tussen Cahora Bassa en Apollo
Transformators groter as 30 MVA met 'n primêre spanning groter as 132 kV