Gerrit Maritz

Gert (Gerrit) Maritz (* 1 Maart 1797 – † 23 September 1838) was 'n vername Voortrekkerpionier en -leier. Gerrit (ook Gert) Maritz was een van die belangrikste leiersfigure van die Groot Trek. Na die moord op Piet Retief en die neerlaag by Italeni, het hy die leiding in Natal waargeneem en grootliks daartoe bygedra dat die Groot Trek nie in Natal doodgeloop het nie.

Gerrit Maritz
Standbeeld in Pietermaritzburg
Gebore	Gerhardus Marthinus Maritz 1 Maart 1797 Suurveld wyk, Graaff-Reinet-distrik
Sterf	23 September 1838 (op 41) Sooilaer (Maritzdam), Klein-Tugela-rivier
Beroep	Wykmeester, voorlopige veldkornet, wabouer
Eggenoot	Angenitha Maria Olivier
Kinders	Salomon Stephanus Cornelis Johannes Francois Debora Susanna Sophia Gerhardus Jacobus Johannes Stephanus Maria Magdalena
Ouer(s)	Salomon Maritz (ca. 1769–1828), Maria Elisabeth Oosthuijsen (1777–1846)

Gerhardus Marthinus (Gerrit of Gert) Maritz is op 1 Maart 1797 in die in die distrik Graaff-Reinet gebore as een van 7 kinders. Sy ouers was Salomon Maritz en Maria Elizabeth Oosthuizen, wat daarvoor bekend was dat hulle die Evangelie onder die Swartes verkondig het.

Op 14-jarige ouderdom het Gerrit, soos hy in die omgang bekend gestaan het, saam met sy ouers na Graaff-Reinet verhuis. In daardie stadium was hy reeds bewus van die onveilige toestande aan die Kaapse Oosgrens. Maritz is op 14 Mei 1820 met Angenitha Maria Olivier getroud. Op Graaff-Reinet het hy hom op wamakery toegespits en spoedig 'n welvarende sakeman geword.

Hy het 'n leidende rol in die openbare lewe van die distrik gespeel, en naas wamaker was hy ook wykmeester, waarnemende veldkornet, grondeienaar en "agent" (regsverteenwoordiger en -raadgewer). In 1834, toe die trekgedagte in die Kaapkolonie begin posvat het, het Maritz begin voorbereidings tref om ook te trek. Ander voornemende trekkers in die distrik het hom as hul leier aanvaar, en in September 1836 het Maritz die Kaapkolonie verlaat.

Sy trek, bestaande uit 100 waens en sowat 700 mense, onder wie 200 volwasse mans, was tot in daardie stadium die grootste. Twee van Maritz se broers en hul families, asook sy suster wat met eerw. Erasmus Smit getroud was, het saam met hom getrek. Die het die Oranjerivier by Sanddrif oorgesteek en in November 1836 by Thaba Nchu, die voorafbepaalde bymekaarkomplek van die Trekkers, aangekom.

By Thaba Nchu het Andries Potgieter, wie se geselskap kort tevore die Slag van Vegkop teen die Matebeles gewen maar al hul vee verloor het, Maritz versoek om saam met hom op 'n strafekspedisie teen die Matebeles te vertrek. Maritz het ingestem, maar daarop aangedring dat die Trekkers eers 'n regering kies wat wet en orde kon handhaaf. Op 2 Desember 1836 is Maritz tot voorsitter van 'n burgerraad van 7 lede gekies.

Dit het beteken dat hy die siviele hoof van die Trek was, met Potgieter as "Laerkommandant" of kommandant-generaal. Die ekspedisie teen die Matebeles het in Januarie 1837 plaasgevind, met Maritz en Potgieter elk in beheer van sy eie kommando. Silkaats is op 17 Januarie by sy stat, , verras en weswaarts verdryf. Die stat is verwoes en die kommando het sowat 7 000 beeste gebuit.

Op pad terug na Thaba Nchu het Maritz en Potgieter 'n uitval oor die verdeling van die buit gehad, en hierdie onenigheid is vererger deur die aankoms van Piet Retief en sy trek in April 1837. 'n Nuwe regering is gekies waarin Potgieter nie ingesluit is nie, en Maritz het "regter-president" geword en Retief "goewerneur". In die onenigheid oor die trekrigting wat ingeslaan moes word, het Maritz hom geskaar by Retief, wat na Natal wou trek, maar met Potgieter saamgestem dat die mag van die Matebeles eers finaal gebreek moes word.

Hy het nie saam met Potgieter en Piet Uys aan die tweede ekspedisie deelgeneem nie, maar het by Suikerbosrand, tot waar sy trek intussen noordwaarts gevorder het, weer betrokke geraak by 'n geskil oor die verdeling van buit. In Desember 1837 het Maritz en sy volgelinge die Drakensberge by die De Beerspas oorgesteek. In Noord-Natal het hulle hulle aangesluit by Retief, wat vooruit getrek het.

Maritz was ontevrede oor Retief se besluit om self na Dingaan se kraal te gaan om oor grond te onderhandel, en hy was ook daarteen gekant dat Retief soveel manne met hom saamneem aangesien die verdediging van die laers daardeur verswak sou word. Hy het gemeen dat Retief te outokraties opgetree en die ander Trekkers nie genoeg geraadpleeg het nie. Anders as Retief het hy Dingaan nie vertrou nie. Weens sy agterdog teen Dingaan was Maritz se laer, wat langs die Boesmansrivier gestaan het, nie heeltemal onvoorbereid soos die ander toe die Zoeloes in die nag van 16/17 Februarie 1838 die Trekkers in Natal aangeval het nie.

Na die moorde by Bloukrans en Moordspruit het die Trekkers na Maritz as leier opgesien, veral nadat Potgieter se strafekspedisie teen die Zoeloes by (April 1838) misluk en hy Natal verlaat het. Uys het by Italeni gesneuwel. Baie Trekkers was mismoedig en wou Natal verlaat. Dat die Groot Trek in Natal nie heeltemal doodgeloop het nie, was aan Maritz se geduld en oorredingsvermoë toe te skryf.

Hy het die haweloses gehelp om weer op hul voete te kom en na die weduwees en weeskinders omgesien. In Mei 1838 het hy Port Natal besoek om lewensmiddele vir die Trekkers te verkry en 'n verdrag met die Engelse teen Dingaan te sluit. Na sy terugkoms het hy die laers na veiliger plekke verskuif en die Trekkers aangemoedig om te begin saai. Nadat 'n tweede Zoeloe-aanval by Veglaer afgeweer is, het Maritz besluit om al die Trekkers in die omgewing van Sooilaer, wat deur hom ingerig is, saam te trek. Tydens 'n tweede besoek aan Port Natal het hy koors opgedoen, waaraan hy op 23 September 1838 in Sooilaer gesterf het.

Sien ook

• Graaff-Reinet: Gerrit Maritz, boereleier na wie Pietermaritzburg gedeeltelik vernoem is was 'n wamaker in die dorp.
• Pietermaritzburg: Daar is twee interpretasies oor die naam van die stad. Een is dat dit na Piet Retief en Gerrit Maritz, twee bekende Voortrekkerleiers, vernoem is.
• Bloukrans, Gerrit Maritz se oorskot is hier herbegrawe.
• Jo Roos, kunstenaar wat 'n standbeeld van Gerrit Maritz gemaak het (staan tans voor die Geloftekerk in Pietermaritzburg).

Verwysings

1. Thom 1947, pp. 8–11
2. Thom 1947, pp. 256–263
3. Thom 1947, pp. 32–49
4. Thom 1947, pp. 27
5. Thom 1947, pp. 30,267
6. Adrian Room (2006). Placenames of the world: origins and meanings of the names for 6,600 countries, cities, territories, natural features, and historic sites, Edition 2, McFarland, 2006, ISBN 0-7864-2248-3. p. 295
7. Thomas Victor Bulpin & Daniel Wilhelmus Krüger (1976). The Great Trek, Volume 33 of Round the world histories; 33, Edition 2, Hulton. p. 52

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 58

Eksterne skakels

• Kuschke, Jazz (2006) The wagon maker with Woema – tracking Gerrit Maritz' life story Geargiveer 2 Oktober 2011 op Wayback Machine, Getaway.co.za , 1 September 2006.
• Labuschagne, Wilco (20 April 2017) Die voortrekker met die baie boeke, minderheidsverslag.co.za