Hebreeuse alfabet

Die Hebreeuse alfabet (Hebreeus: אָלֶף־בֵּית עִבְרִי, Alephbet 'Ivri) is die skryfstelsel van Hebreeus asook ander tale soos Jiddisj. Daar is twee vorms van die skrif in gebruik, die Oud-Hebreeuse alfabet, wat in ’n veranderde vorm grootliks behoue gebly het in die Samaritaanse alfabet, en die huidige, "vierkantige" vorm wat van die Aramese alfabet afgelei is. Daar is tans verskeie style of fonts beskikbaar asook ’n kursiewe skrif, wat ook verskil volgens tyd en plek.

Hebreeuse alfabet
Soort skryfstelsel	Abjad vir Hebreeus Alfabet vir Jiddisj
Tyd gebruik	3de eeu v.C. - hede
Rigting	Regs na links
Tale	Hebreeus, Jiddisj e.a.
Stelsels
Moederstelsels	Egiptiese hiërogliewe Proto-Sinaïties Fenisies Aramees Hebreeuse alfabet
Susterstelsels	Arabies Nabatees Siries Palmyreens Mandees Pahlewi Sogdies
Dogterstelsels	Jiddisj
ISO 15924	Hebr, 125
Unicode	Hebrew, U+0590 tot U+05FF, U+FB1D tot U+FB4F
Nota
Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat
Portaal    Skryfstelsels

Die Hebreeuse alfabet het 22 letters; vyf het ander vorms as hulle aan die einde van ’n woord gebruik word. Dit word van regs na links geskryf. Dit was oorspronklik ’n abjad, ’n skryfstelsel wat net uit konsonante bestaan. Soos met ander abjads, byvoorbeeld Arabies, is metodes later geskep om klinkers aan te dui. Wanneer Jiddisj geskryf word, is die skrif ’n volwaardige alfabet met konsonante en klinkers, behalwe vir Hebreeuse leenwoorde.

Voor die aanvaarding van die huidige skrif is Hebreeus in die Oud-Hebreeuse alfabet geskryf deur die Israeliete, beide Jode en Samaritane. In die 3de eeu v.C. het die Jode begin om ’n gestileerde vorm van die Aramese alfabet te gebruik, terwyl die Samaritane ’n vorm van die ou alfabet bekend as die Samaritaanse alfabet bly gebruik het.

Letters

Medeklinkers

Sommige medeklinkers het twee vorms. In die tabel hier onder is die linkerkantse vorm die sluitletter wat net aan die einde van woorde gebruik word. Dié vorm word ’n sofiet genoem, soos kaf sofiet (ך).

Enkele medeklinkers het twee klanke: ’n harde plosief en ’n sagte frikatief. As die letter ’n harde klank het, kry dit ’n punt in die middel, ’n dagesj. Soms word ’n sagte klank eksplisiet aangedui met ’n streep bo die letter, ’n rafee. Sulke letters het dus drie vorms: ב is sowel /b/ as /w/, met ’n dagesj word dit בּ /b/ en met rafee word dit בֿ /v/.

Klinkers

Die Hebreeuse alfabet het oorspronklik geen klinkers gehad nie. Later is ’n paar medeklinkers ook gebruik om klinkers mee aan te dui. Dié medeklinkers word mater lectionis ("leesmoeders") genoem. Tans word onder die letters soms klein tekens (punte en strepe) geskryf vir die klinkers. Dié tekens word nikud (נִקּוּד) genoem en word by die medeklinker gevoeg waarop die klinker direk volg.

Hebreeuse alfabet Medeklinkers Sluit- Letter Naam Klank Transliterasie Syferwaarde א Alef /[ʔ]/ ' 1 ב Bet /b/ /v/ b / v 2 ג Gimel /g/ g 3 ד Dalet /d/ d 4 ה He /h/ h 5 ו Wau /v/ /w/ v 6 ז Sajin /z/ z 7 ח Get /x/ ch 8 ט Tet /t/ t 9 י Jod /j/ j 10 ך כ Kaf /k/ /x/ k / ch 20 ל Lamed /l/ l 30 ם מ Mem /m/ m 40 ן נ Noen /n/ n 50 ס Samek /s/ s 60 ע Ajin /keelklank/ ' 70 ף פ Pe /p/ /f/ p / f 80 ץ צ Sade /ts/ ts 90 ק Kof /k/ k 100 ר Resj /r/ r 200 ש Sjin of Sin /ʃ/ /s/ sj / s 300 ת Tau /t/ t 400		Hebreeuse alfabet Klinkers Lank Kort Baie kort Klank Transliterasie ָ ַ ֲ /a:/ /a/ /a'/ a / aa ֵ ֶ ֱ /e:/ /e/ /e'/ e / ee וֹ ָ ֳ /o:/ /o/ /o'/ o / oo וּ ֻ   /u:/ /u/ u / oe יִ ִ   /i:/ /i/ i / ie Deur die byvoeging van twee punte onder die klinker word dit baie kort gemaak. Die kort o en lang a het dieselfde nikud. Elke nikud het ’n naam: Nikoed Naam ְ schwa ַ patach ֲ chataf patach ֶ segol ֱ chataf segol ָ kamats ֳ chataf kamats ִ chirik יִ chirik jod ֵ tseree ֻ koeboets וֹ cholam וּ sjoeroek
Medeklinkers met twee klanke Letter Klank Dagesj Klank Rafee Klank ב /b/ /v/ בּבּ /b/ בֿ /v/ כ /k/ /x/ כּכּ /k/ כֿ /x/ פ /p/ /f/ פּפּ /p/ פֿ /f/ Letter Klank Sjin Klank Sin Klank ש /ʃ/ /s/ שׁשׁ /ʃ/ שׂשׂ /s/		Mater lectionis: medeklinkers as klinker Letter Naam Klinker א Alef lang, meestal /a:/ ה He /a:/ /e:/ /e/ ו Wau /u/ /o:/ י Jod /e:/ /e/ /i/

Jiddisj

Jiddisj gebruik die Hebreeuse alfabet in vereenvoudigde vorm: dit het nie meer enige diakritiese tekens soos nikud, dagesj en rafee nie en gebruik slegs 22 medeklinkers. Die Jiddisje lettername verskil soms ook effens van die Hebreeuse name.

Medeklinkers

Jiddisj het die Hebreeuse medeklinkers vereenvoudig. Die Hebreeuse alfabet het meer as een letter vir ’n klank. Die /s/ kan byvoorbeeld met vier verskillende letters geskryf word (ש / שׂ / ס / ת). Vroeër het die verskillende letters vir klanke met klein verskille gestaan, maar dié klankverskille het intussen weggeval. Jiddisj gebruik vir elke klank een letter en die orige letters is dus oorbodig.

Jiddisje letters in vergelyking met die Hebreeuse letters

Jiddisj				Hebreeus
Sluit-	Letter	Klank	Naam	Naam	Klank	Sluit-	Letter
	א	-	Schtoemer allef	Alef	/ʔ/		א
			Bejs	Bet	/b/		בּ
	ב	/b/	Beis	Bet / Wet	/b/ /w/		ב
			Weis	Wet	/w/		בֿ
	װ	/v/	Tswei woffen
	ו	/u:/ klinker	Wow	Wau	/w/		ו
	ג	/g/	Gimmel	Gimel	/g/		ג
	ד	/d/	Dalled	Dalet	/d/		ד
	ה	/h/	Hei	He	/h/		ה
			Hej	He	/h/		הּ
			Ches	Get	/x/		ח
ך	כ	/x/	Chof / Kof	Gaf / Kaf	/x/ /k/	ך	כ
			Kof	Kaf	/k/		כּ
	ק	/k/	Koef	Kof	/k/		ק
	י	/j/	Joet	Jod/Joed	/j/ /i/		י
	ל	/l/	Lammed	Lamed	/l/		ל
ם	מ	/m/	Mem	Mem	/m/	ם	מ
ן	נ	/n/	Noen	Noen	/n/	ן	נ
	ע	/e/	Ajen	Ajin	/keelklank/		ע
פּ	פּ	/p/	Pei	Pe	/p/	ףּ	פּ
			Pei	Pe / Fe	/p/ /f/	ף	פ
ף	פֿ	/f/	Fei	Fe	/f/	ף	פֿ
ץ	צ	/ts/	Tsaddik	Sade	/ts/	ץ	צ
	ר	/r/	Reisj	Resj	/r/		ר
	ז	/z/	Zajen	Sajin	/z/		ז
	זש	/ʒ/	Zajen sjin
	ש	/ʃ/	Sjien / Sien	Sjin / Sin	/ʃ/ /s/		ש
			Sjien/Sjin	Sjin	/ʃ/		שׁ
			Sien/Sin	Sin	/s/		שׂ
	ס	/s/	Sammech	Samek	/s/		ס
		/s/	Sof	Tau	/t'/		ת
			Tof	Tau	/t/		תּ
	ט	/t/	Tes	Tet	/t/		ט
Legende
Jiddisj				Hebreeus
Nie Jiddisj, sien Hebreeus				Hebreeus, maar nie Jiddisj
Nota: In dié tabel is die letters nie heeltemal in alfabetiese volgorde nie. Sommige letters is geskuif om eenderse klanke bymekaar te sit.

Klinkers

Die grootste verskil tussen die klassieke Hebreeuse en Jiddisje gebruik van die letters lê by die klinkers. In Jiddisj het die klinkers selfstandige letters geword. Hulle is afgelei van die nikud, maar word nie meer geskryf as konsonante met diakritiese tekens nie. Die volgende tabel vervang die Hebreeuse klinkertabel:

Jiddisje letters
Klinkers

Letter	Naam	Klank	YIVO	Opmerking
אָ	Kamats allef	/o:/	o	afgelei van die alef met kamats
אַ	Pasech allef	/a:/	a	afgelei van die alef met patach
ײַ	Pasech tsvej joedn	/a:j/	aj	afgelei van patach jod jod ("jaaj")
יִ	Chirik joed	/i:/	i	mag eenvoudiger geskryf word as joed י tensy daar ’n klinker langsaan staan of ’n ander joed
י	Joed	/j/	j	is /y/ langs ’n klinker, anders /i:/
ײ	Tswei joetten	/e:j/	ej
ו	Wof	/u:/	oe
װ	Tswei woffen	/v/	v
ױ	Wof joed	/oj/	oj
Om verwarring te voorkom van die laaste ses tekens, geld die volgende drie reëls:
וּ	Meloepm wof	In wof wof word ’n dagesj as skeidingsteken by die eerste wof gevoeg om onderskeid te maak tussen וּו vir /uu/ en װ vir /w/
		In wof joed word ’n dagesj as skeidingsteken by die wof gevoeg om onderskeid te maak tussen וּי vir /oej/ en ױ vir /oj/
יִ	Chirik joed	mag nie langs ’n klinker vereenvoudig word tot joed י nie om die onderskeid te bewaar tussen byvoorbeeld ײ vir /ey/ en ייִ vir /yi:/
א	Sjtoemer allef	is ’n medeklinker en word nie uitgespreek nie; as ’n woord met ’n klinker moet begin, word dit voorafgegaan deur die sjtoemer allef (soos met die ou nikud-klinkers, moet ook Jiddisje klinkers gedra word deur ’n medeklinker)

Unicode

Die Unicode-blok vir Hebreeus is U+0590 tot U+05FF en U+FB1D tot U+FB4F.

Sien ook

Geskiedenis van die alfabet

Verwysings

1. A History of the Hebrew Language. Cambridge, England: Cambridge University Press. 1993. ISBN 0-521-55634-1.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons bevat media in verband met Hebreeuse alfabet.

Sien Hebreeuse alfabet in Wiktionary, die vrye woordeboek.

• Betekenis en simboliek Geargiveer 26 November 2013 op Wayback Machine
• Hoe om letters te skryf
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia en Nederlandse Wikipedia