Republiek Venesië

Die Republiek Venesië was die magtigste van alle seerepublieke of Repubbliche Marinare wat op die Italiaanse skiereiland bestaan het. Die republiek het van 'n beskeie begin as 'n klein groep van nedersettings in die Venesiaanse strandmeer in die 7de eeu gegroei tot Europa se voorste ekonomiese en handelsmoondheid wat op 'n verskeidenheid monopolies en 'n sterk militêre vloot kon steun - 'n status wat Venesiane enkele eeue lank, vanaf die Middeleeue tot die Renaissance-tydperk, sou handhaaf. Danksy sy ekonomiese welvaart het die Republiek Venesië ook tot 'n eersterangse Europese sentrum van kuns en musiek ontwikkel. Weens die unieke kombinasie van seemag en grootmoondheidstatus met dié van 'n Renaissance-kunsstad is vergelykings getref met antieke Athene wat aan Venesië die bynaam "Athene van die Renaissance" besorg het.

Serenìsima Repùblica Vèneta (Venesiaans)
Deurlugtigste Republiek Venesië

697 – 1797
Vlag Wapen
Leuse: Viva San Marco!
Ligging of Republiek Venesië Republiek Venesië en hoofhandelsroetes omstreeks 1500
Hoofstad	Venesië
Taal/Tale	Latyn, Venesiaans
Godsdiens	Rooms-Katolieke Kerk
Regering	Republiek
Wetgewer	Mazor Consegio (Groot Raad)
Historiese tydperk	Middeleeue tot Vroeë moderne tyd
- Gevestig	697
- Abdikasie van doge Ludovico Manin	12 Mei 1797
- Ontbind	1797
Geldeenheid	Venesiaanse dukaat Venesiaanse lira

Stadsprofiel van Venetia in Pieter Mortier se Nederlandse samestelling van Italiaanse stedeboeke met kaarte wat in 1704 gepubliseer is. Die omtrekke van Venesië is, heel gepas vir die hoofstad van 'n seerepubliek, dikwels beskryf as dié van 'n vis, of beter, dolfyn

Francesco Guardi: Die Bucintoro se vertrek op Hemelvaartsdag op pad na die Lido (omstreeks 1775/80). Die Bucintoro was die Republiek Venesië se seremoniële staatsgalei. Dit het sentraal gestaan in die jaarlikse ritueel wat deur die doge, die verkose staatshoof, voltrek is - die huwelik met die see. Die heersende Venesiaanse adel het 'n hele reeks staatsrituele ontwikkel waarby ook die werkersklas betrokke geraak het, en al kon dit geen regstreekse politieke invloed deur stemreg uitoefen nie, het gewone Venesiane hul plek in die eksperiment van vroeë kapitalisme gevind wat die Venesiaanse ekonomie aangedryf het - onder meer danksy betreklik hoë loonvlakke

As strandmeerstad was Venesië, wat in sy boukuns Bisantynse, Oosterse, Gotiese, Renaissance- en klassieke invloede verenig het, 'n kunswerk in eie reg wat in die Middeleeue die bewondering van besoekers uitgelok het. Die aantreklikheid van sy ligging is op politieke gebied weerspieël deur 'n wyse regering in hande van sy adelsklas en 'n gesofistikeerde en hoogs ontwikkelde diplomatieke diens wat ekonomiese welvaart en politieke onafhanklikheid verseker het. In die digbevolkte stadskwartiere, die sestieri, was die handhawing van orde en dissipline net soos die voortdurende stryd teen water as die magtigste natuurelement, waarmee rekening gehou moes word, die grootste uitdagings wat Venesiane bemeester het. Doeltreffendheid en tegnologiese vooruitgang het die basis geskep vir die bou en onderhoud van 'n hoogs moderne handelsvloot, maar ook oorlogskepe waarmee Venesiaanse belange beskerm kon word - almal vervaardig in die Arsenale, Middeleeuse Europa se gevorderdste en ongeëwenaarde skeepswerf.

Die buitengewone beskermde ligging temidde van 'n strandmeer is weerspieël in die Venesiaanse adellike tradisie van vryheid en ongebondeheid. Geen stadsmure, versterkings, paleisgardes of militêre paradepleine is hier benodig nie - in 'n nedersetting wat deur Middeleeuse kroniekskrywers as die vryste van alle vrye Italiaanse stede beskryf is. Sy ekonomiese rol as handelspilpunt, wat die Bisantynse ooste met die Gotiese weste, die pouslike Romaanse suide met die Protestantse Germaanse noorde en Europa met die Mediterreense wêreld verbind het, was steeds ook verbonde met die uitruil van inligting en gedagtes sodat Venesië gaandeweg ook tot die intellektuele sentrum van Europa ontwikkel het. Hier was in die vroeë 16de eeu immers ook die wêreld se grootste uitgewerybedryf gesetel, terwyl studente uit die hele Europa aangetrokke gevoel het tot die Universiteit van Padua, geleë in die terra ferma, Venesië se vastelandse besittings in Noord-Italië.

En al het Venesië sy Rooms-Katolieke identiteit steeds gehandhaaf, was die verhoudinge met Rome en die pousdom dikwels oorskadu deur politieke meningsverskille. Die Venesiaanse owerheid se beweerde verdraagsaamheid teenoor nuwe Christelike strominge soos Protestantisme wat danksy die handelsbetrekkinge met die Europese noorde ingang tot die strandmeerstad gevind het, is in Rome met argwaan bejeën. Nadat die Engelse koning Hendrik VIII in 1534 bande met Rome verbreek het, het Engeland 'n alliansie met Italiaanse Protestante gesmee en vanuit sy ambassade in Venesië Protestantse propaganda in Italië begin versprei totdat die diplomatieke sending in Januarie 1557 gesluit is. Uiteindelik is ook in Venesië intellektueles en gelowiges, wat hulle ten gunste van kerkhervorming uitgespreek het en na wie deur die pouslike ambassadeur in Venesië in 1572 as "verborge vyande" van die staat verwys is, aan vervolging blootgestel.

Oorspronklik het die klein nedersettings, wat op eilande in die Venesiaanse strandmeer gevestig is, gedurende die golf van barbaarse invalle in die Noord-Italiese streke van die ontbindende Romeinse Ryk as toevlugsoorde vir vastelandse vlugtelinge gedien. Naas vissery het die southandel 'n belangrike bron van inkomste geword.

Die vestiging van nuwe Atlantiese handelsroetes na die Amerikaanse vastelande en, rondom die Kaap die Goeie Hoop, na Oos-Indië het die onomkeerbare agteruitgang van Venesië as seemoondheid voorspel. Die republiek het vervolgens 'n reeks militêre neerlae gely in sy laaste groot seegevegte teen sy hoofteenstander in die oostelike Middellandse Seegebied, die Ottomaanse Ryk. Uiteindelik is die laaste groot hoofstuk in die geskiedenis van Venesië as onafhanklike stadstaat tydens die woelinge van die Napoleontiese tydperk geskryf.

In 1797 is Venesië ná Napoleón Bonaparte se inval in Italië deur terugtrekkende Oostenrykse en kort daarna Franse magte geplunder. Om die stad van verwoestinge deur oorlogshandelinge te red, het die regerende Venesiaanse adel die Republiek Venesië laat in 1797 onder Franse druk self ontbind. Die Venesiaanse staatsgebied is vervolgens verdeel in die Venetiese provinsie onder Oostenrykse bewind, die Cisalpynse Republiek (as Franse vasalstaat) en Franse departemente wat op die Ioniese eilande in Griekeland - voormalige Venesiaanse besittings - gevestig is. In die 19de eeu het Venesië deel van die nuwe Italiaanse eenheidstaat geword.

Politieke bedeling

Die Dogepaleis (regs) op Sint Markusplein (Piazza San Marco), setel van administratiewe en geregtelike liggame van die Republiek Venesië en indrukwekkende simbool vir hul gesag

Die Bocca di Leone - 'n briewebus in die Dogepaleis waar Venesiaanse burgers verdagte aktiwiteite van ander inwoners by die owerheid kon aanmeld. Burgers wat valse beskuldigings gemaak het is dieselfde straf opgelê wat die beweerde oortreder sou verwag het

Die Republiek Venesië was nie net die prototipe van 'n seemoondheid nie, maar ook dié van 'n oligargiese adelsrepubliek wat in sy spesifiek Venesiaanse vorm in die 12de en 13de eeu gevestig is. Die uitvoerende gesag was in hande van 'n klein bolaag van welvarende kooplui, die sogenaamde nobili, wat in die Venesiaanse parlement, die Groot Raad, verteenwoordig is en die doge (as tydelike staats- en regeringshoof), die ministers en ander ampsdraers verkies het. Watter adellike families tot die Groot Raad toegelaat is, is in 1297 in die sogenaamde Goue Boek vasgeskryf. Die nobili het net sowat drie persent van die Venesiaanse bevolking verteenwoordig.

Aan die Klein Raad met ses lede - een elk uit die ses sestieri of stadskwartiere - is raadgewende funksies opgedra as die doge se kabinet. Die Seerepubliek se handels- en buitelandse beleid is deur die Venesiaanse Senaat bepaal, terwyl die Raad van Veertig die regspraak behartig het. Oor die loop van tyd is nuwe instellings geskep soos die Raad van Tien wat verantwoordelik was vir die bewaring van binnelandse veiligheid - 'n taak wat met 'n gesofistikeerde netwerk van spioene bewerkstellig is. Soms word na die Republiek Venesië derhalwe verwys as 'n polisiestaat.

Kenmerkend was die toenemende verdeling van bevoegdhede en funksies tussen grondwetlike liggame om oormatige magskonsentrasie en -misbruik te verhoed. So kon alle ampte - behalwe dié van doge - net tydelik beklee word. Selfs die doge as staatshoof was aan sekere beperkinge onderworpe. So was hy nie gemagtig om briewe, wat aan hom gerig is, alleen sonder toesig te open nie en kon sy familie ook ná sy dood vir enige ampsoortreding gestraf word. Vir die duur van sy ampstermyn was sy seuns uitgesluit uit enige amp of posisie van gesag. Venesiaanse doges is deur die Italiaanse meesterdigter Petrarca (1304−1374) treffend beskryf as "slawe van die Republiek aan wie sekere ere toegeken word".

Verwysings

1. Garry Wills: Venice: Lion City. The Religion of Empire. Sagteband-uitgawe. New York: Washington Square Press 2002, bl. 11
2. Frederic C. Lane: Venice. A Maritime Republic. Baltimore, MD: The Johns Hopkins University Press 1973, bl. 1
3. Diego Pirillo: The Refugee-Diplomat. Venice, England, and the Reformation. Ithaca and London: Cornell University Press 2018
4. John Martin: Venice's Hidden Enemies. Italian Heretics in a Renaissance City. Berkeley | Los Angeles | London: University of California Press 1993, bl. ix

Eksterne skakels

Geskiedenis

• Learning History - The Venetian Republic: Maritime Republic Geargiveer 11 April 2019 op Wayback Machine
• The World Economy: The Venetian Republic