Tallinn

Tallinn (Esties: [ˈtɑlʲːinː], ; wat ook onder sy historiese naam Reval bekend staan) is die hoofstad en grootste stad van Estland (Noordoos-Europa). Die stad lê aan die Finse Golf in die noordweste van Estland, teenoor die Finse hoofstad Helsinki. Tallinn is 'n belangrike nywerheid- en kulturele sentrum en die beduidendste Estniese seehawe.

Tallinn Europese Kultuurhoofstad 2011 Euroopa kultuuripealinn 2011
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Estland
Koördinate	59°26′N 24°46′O / 59.433°N 24.767°O / 59.433; 24.767
Oppervlakte:
- Totaal	159,2 vk km
Hoogte bo seevlak	9 m
Bevolking:
- Totaal (2023)	453 864
- Bevolkingsdigtheid	2 900/vk km
- Metropolitaanse gebied	614 561
Tydsone	UTC +2 (OET)
- Somertyd	UTC +3 (OEST)
Klimaat
- Tipe	Kontinentaal-gematig
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	6,4 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	–2,9 / 17,6 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	700 mm
Burgemeester	Mihhail Kõlvart
Amptelike webwerf	tallinn.ee

Voordat Tallinn in 1721 aan Rusland afgestaan is, was dit 'n besitting van die geestelike Duitse Swaardbroeder-ridderorde en later van die Duitse Orde (1346–1561) en Swede (1561–1710). In 1919 het dit die hoofstad van die onafhanklike Republiek Estland en was ná die inlywing by die Sowjetunie tussen 1940 en 1991 die hoofstad van die Estniese Sosialistiese Sowjetrepubliek. Ná die ontbinding van die Sowjetunie in 1991 het Tallinn weer die hoofstad van 'n onafhanklike Estniese staat geword. Naas Turku in Finland is Tallinn as die Europese Kultuurhoofstad van die jaar 2011 aangewys.

Etimologie

Die heel eerste Dannebrog val uit die lug gedurende die , 15 Junie 1219. In 1809 geskilder deur Christian August Lorentzen en gehuisves in die Statens Museum for Kunst, Denemarke.

Die naam "Tallinn(a)" is Esties. Dit word oor die algemeen beskou as 'n historiese afleiding vanTaani-linna, wat "Deense kasteel" (Castrum Danorum) beteken, moontlik omdat die Deense invallers die kasteel gebou het op die plek van 'n Estniese vesting ná die Slag van Lyndanisse in 1219.

Die Yslandse Njáls saga — saamgestel ná 1270, maar dit beskryf gebeurtenisse tussen 960 en 1020 — noem 'n gebeurtenis wat êrens op die gebied van Tallinn gebeur het en noem die plek Rafala (moontlik 'n afleiding van Rävala, Revala, of 'n ander variant van die Estniese naam van 'n aangrensende Middeleeuse Estniese graafskap. Kort ná die Deense verowering in 1219 het die stad in die Skandinawiese en Duitse tale bekend geword as Reval (Revalia). Reval is tot in 1918 amptelik gebruik as 'n Estniese naam.

Nadat die land in 1918 onafhanklik geword het, is in internationale gebruik die Engelse en Duitse Reval (; [ˈʁeːval], ), asook die Russiese eweknie Revel (Ревель), geleidelik vervang deur die Estniese naam. Eers is albei Estniese vorme Tallinna en Tallinn gebruik. In Estnies is Tallinna ook die genitiewe naamval van die naam, soos byvoorbeeld in Tallinna Sadam ("die hawe van Tallinn").

Hendrik van Lyfland het in sy kroniek (ca. 1229) na die stad verwys onder 'n naam wat in die 13de eeu ook deur Skandinawiërs gebruik is: Lindanisa (of Lyndanisse) in Deens,Lindanäs in Sweeds en Ledenets in Oud-Oos-Slawies).

Klimaat

Nasa-satellietbeeld van Tallinn

Die klimaat van Tallinn word deur koue winters, koel lentes met min reën, matig warm somers en lang en reënerige herfste gekenmerk. Soms styg die kwik tydens die Estniese somer weke lank tot temperature van omtrent 30 °C, en die warm weer duur voort tot die middel van Oktober. Die gemiddelde temperature is -4 °C in Februarie en +16,7 °C in Julie.

Weergegewens vir Tallinn
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	9,2	10,2	15,9	27,2	31,4	32,6	34,3	34,2	28,0	21,8	14,1	11,6	34,3
Gemiddelde maksimum (°C)	−0,7	−1,0	2,8	9,5	15,4	19,2	22,2	21,0	16,1	9,5	4,1	1,2	9,9
Gemiddelde temperatuur (°C)	−2,9	−3,6	−0,6	4,8	10,2	14,5	17,6	16,5	12,0	6,5	2,0	−0,9	6,4
Gemiddelde minimum (°C)	−5,5	−6,2	−3,7	0,7	5,2	9,8	13,1	12,3	8,4	3,7	−0,2	−3,1	2,9
Laagste minimum (°C)	−31,4	−28,7	−24,5	−12,0	−5,0	0,0	4,0	2,4	−4,1	−10,5	−18,8	−24,3	−31,4
Neerslag (mm)	56	40	37	35	37	68	82	85	58	78	66	59	700
Bron: Temperatuur, neerslag – (1970–2000), Uiterste temperature

Demografie

Die middestad teen sononder

Die totale bevolking van Tallinn het op 1 Maart 2019 440 776 beloop. Gratis toegang tot die hoofstad se openbare vervoer en ander subsidies vir Tallinn se inwoners word as die hoofredes vir die snelle bevolkingsgroei aangevoer. In Januarie 2012 het die inwonertal nog op 416 144 gestaan.

In September 2008 het Este 52,3 persent van die totale bevolking verteenwoordig, etniese Russe 38,5 persent, terwyl 3,9 persent van Oekraïense en 5,3 persent van ander etniese afkoms was.

Alhoewel Estnies die status van amptelike taal het, word ook Russies, Fins, Engels en Duits gebesig of deur baie bewoners verstaan. Die oorwegende meerderheid van die bevolking is Christene, waaronder 30 persent Lutherane, 28 persent Russies-Ortodokse en drie persent Rooms-Katolieke. In die praktyk beoefen slegs 'n minderheid enige godsdiens.

Boukuns

Die historiese stadskern, soos gesien vanuit die kerktoring van Sint Olav

Die argitektoniese erfenis van Tallinn strek oor sewe eeue en sluit talle historiese geboue in die Gotiese, Renaissance-, Barok- en Klassisistiese boustyl in.

Op die Domkerkberg het die geskiedkundige Oud-Estniese bakermat van Tallinn, die boerevesting of linna ontstaan. Die Estniese woord vir stad, linn, is van hierdie term afgelei. 'n Ander naam vir die vesting, lindanise, is vermoedelik ter ere van Linda, die legendariese held Kalev se vrou, gebruik.

Die Hansetydperk tussen die 14de en 16de eeu word as die Goue Tydperk van Tallinn beskou. Nadat baie van die geskiedkundige geboue tydens die Sowjet-heerskappy verwaarloos is, het die bewoners ná die onafhanklikwording van Estland moeite gedoen om die historiese Middeleeuse karakter van die stadsentrum te herstel, en die gilde- en koopmanshuise, kerke, stadsmure en torings is intussen na hul oorspronklike toestand terug verander.

Tallinn se historiese stadskern word verdeel in die sogenaamde Bostad of Domkerkberg (Esties: Toompea), die oudste gedeelte van die huidige sentrum wat rondom die kasteel van die Duitse Orde ontstaan het en oorspronklik deur leidende ridders van die orde, adellikes en die geestelikheid bewoon is.

Die sogenaamde Benedestad is deur Hanseatiese koopmans en ambagsmanne bewoon aan wie die vroeëre Reval sy ekonomiese welvaart te danke gehad het. Bo- en Benedestad is deur 'n versterkte stadsmuur van mekaar geskei. Die hele historiese stadskern, wat in sy geskiedenis nouliks deur oorlogshandelinge geraak is nie en sodoende bewaar gebly het, is deur Unesco in 1997 as wêrelderfenisgebied gelys.

Suidoos van die historiese stadskern het kwartiere met talle moderne winkelsentrums en kantoorgeboue met glas- en metaalfasades ontstaan. Tallinn se voorstede word deur woonstelblokke uit die Sowjet-tydperk oorheers, terwyl in Kadriorg, 'n stadsdistrik in die noordooste, 'n slot, 'n tuin en houthuise uit die Tsare-tydperk bewaar gebly het.

Sakrale boukuns: kloosters

Die bouvalle van die Sint Birgitta-klooster (Estnies Pirita klooster)

In die Middeleeue was daar drie groot kloosters in Tallinn. Die oorblyfsels van die Dominikaanse Orde se magtige klooster in die oustad verwys net soos die bouvalle van die Sint Birgitta-klooster in die stadsdeel Pirita na die ruim skenkings wat plaaslike burgers destyds gemaak het.

Monnike van die Dominikaanse Orde het hulle reeds kort ná die bou van die Deense kasteel op die Domkerkberg gevestig, maar is later weens geskille met die biskop uit die stad verdryf. Eers in die middel van die 13de eeu het 'n nuwe klooster op 'n oop terrein naby die hawe ontstaan. In die 14de eeu het dit deel van Reval (Tallinn) se versterkings geword. Die Dominikaanse Sint Katharinaklooster was destyds een van die grootste sakrale geboue in die Baltiese lande, terwyl die klooster se Katharinakerk met 'n vloeroppervlak van 1 100 vierkante meter selfs as die grootste kerkgebou van die bedelorde in Noord-Europa bekend gestaan het.

Die Sint Birgitta-klooster (detail)

Lede van plaaslike gildes en ridderskappe het oor eeue heen skenkings uit hul bestorwe boedel en ander donasies aan die Dominikaanse klooster en sy skool gemaak. Die Groot Gilde en die Gilde van Swartkoppe ('n vereniging van ongetroude Duitse koopmans) het net soos ander plaaslike verenigings oor hul eie altare in die kloosterkerk beskik.

In die onstuimige tye van die Reformasie is groot skade aan die Dominikaanse klooster berokken – so is byvoorbeeld baie kunswerke as reaksie op die orde se Katolieke propaganda in die beeldestormloop van 1524 vernietig. In enkele gevalle is altare juis deur dié mense vernietig wat vroeër nog skenkings daarvoor gemaak het. Die Dominikaanse monnike, na wie in Protestantse propaganda dikwels as "Honde van die Here" (afgelei van die Latynse Domini canes) verwys is, is in 1525 uit Reval verdryf en hul kerk aan die plaaslike Estniese Lutherse gemeente oorgedra. Nadat die voormalige klooster in 1531 deur 'n brand verwoes is, is Dominikaanse monnike van brandstigting beskuldig.

Die puin van die ou kloosterbouvalle is eers in die 19de eeu en nog eens ná die Tweede Wêreldoorlog opgeruim, terwyl die geboue gedeeltelik omgebou is. Die laer gedeelte van die Katharinakerk met die Gotiese wesportaal en grafplate aan sy buitekant het bewaar gebly, net soos die voormalige kloosterstoorhuis, die dormitorium, dele van die kruisgange, die kapittelsaal en een gebedskapel.

Susterstede

• Annapolis, Verenigde State.
• Beijing, Volksrepubliek China.
• Berlyn, Duitsland.
• , Verenigde Koninkryk.
• Gent, België.
• Hangzhou, Volksrepubliek China.
• Helsinki, Finland.
• Kiel, Duitsland.
• Kijif, Oekraïne.
• , Finland.
• Malmö, Swede.
• Odesa, Oekraïne.
• Riga, Letland.
• Schwerin, Duitsland.
• Skopje, Noord-Masedonië.
• Tbilisi, Georgië.
• Turku, Finland.
• Venesië, Italië.
• Vilnius, Litaue.
• Wene, Oostenryk.

Voormalige susterstede (ná die Russiese inval in Oekraïne sedert 2022 beëindig):

• Moskou, Rusland.
• Sint Petersburg, Rusland.

Verwysings

1. (en) andmed.stat.ee: RV0240: POPULATION BY SEX, AGE AND PLACE OF RESIDENCE, 1 JANUARY
2. (en) Nat A. Singer; Steve Roman (2008). Tallinn in Your Pocket. In Your Pocket. p. 11. ISBN 978-0-01-406269-0. Besoek op 5 Mei 2024.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
3. (da) "Salmonsens Konversations Leksikon". Runeberg.org. 19 Januarie 2012. Besoek op 5 Mei 2024.
4. (de) Reval's ältester Estnischer Name Lindanisse, Verhandlungen der gelehrten estnischen Gesellschaft zu Dorpat. Band 3, Heft 1. Dorpat 1854, bl. 46–47
5. (en) www.tourism.tallinn.ee – Praktiese inligting: Klimaat
6. (en) "Tallinn". . Besoek op 15 Maart 2024.
7. (en) "Tallinn". Weatherbase. Besoek op 15 Maart 2024.
8. (de) "Die Bevölkerungszahl von Estlands Hauptstadt erreicht 430007". Baltische Rundschau. 4 Desember 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Julie 2014. Besoek op 21 Mei 2014.
9. (en) www.tourism.tallinn.ee – Praktiese inligting: Bevolking, taal, godsdiens
10. (en) "Relations with other cities". Tallinn. Besoek op 5 Mei 2024.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons bevat media in verband met Tallinn.

Amptelike webtuistes

---

• (et) Amptelike webwerf
• (en) (fr) Amptelike Unesco-bladsy

Ensiklopediese inligting

---

• (en) Tallinn by Encyclopædia Britannica

Toerisme

---

• (en) Toerisme-inligting oor Tallinn op Wikivoyage