Ecuador

Ecuador (Spaans: [ekwaˈðoɾ], ; Quechua: Ikwayur; : Ecuador of Ekuatur), amptelik die Republiek Ecuador (Spaans: República del Ecuador, letterlik: "Republiek van die ewenaar"; Quechua: Ikwadur Ripuwlika; Shuar: Ekuatur Nunka), is 'n land in die middel van Suid-Amerika wat in die noorde grens aan Colombia, in die ooste en die suide aan Peru, en in die weste aan die Stille Oseaan. Die naam van dié land is Spaans vir die ewenaar, wat deur dié land loop. Ecuador is die mees westelike land wat langs die ewenaar geleë is. Dié land word deur die Andesgebergte in twee dele verdeel: die westelike kusland aan die Stille Oseaan en die oostelike Amasonebeken. Ecuador se hoofstad Quito is in die sentrale Andes geleë, terwyl dié land se grootste stad, Guayaquil, aan die Stille Oseaan geleë is.

Republiek Ecuador
República del Ecuador (Spaans)
Ikwayur Runaq Imayka (Quechua)
Ekuatur Nunka ()

Vlag
Nasionale leuse: Dios, patria y libertad (Spaans) Pro Deo, Patria et Libertate (Latyn) (Afrikaans: "God, tuisland en vryheid")
Volkslied: (Spaans vir: "Wees gegroet, O vaderland")
Hoofstad	Quito 00°9′S 78°21′W / 0.150°S 78.350°W / -0.150; -78.350
Grootste stad	Guayaquil
Amptelike tale	Spaans, Quechua en
Regering • President •	Unitêre presidensiële grondwetlike republiek
Onafhanklikheid • Verklaar • van Spanje • van Groot-Colombia • Erken • Liberale Rewolusie • Huidige grondwet	10 Augustus 1809 24 Mei 1822 13 Mei 1830 16 Februarie 1840 5 Junie 1895 28 September 2008
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	283 561^a km^2  (76^ste) 109 484 myl^2 5
Bevolking  - 2023-skatting  - 2022-sensus  - Digtheid	17 483 326 (73^ste) 16 938 986 69 / km^2 (148^ste) 178,7 / myl^2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2023-skatting $242,579 miljard (68^ste) $13 285(109^de)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2023-skatting $118,686 miljard (63^ste) $6 500(95^ste)
MOI (2021)	0,740 (95^ste)  –  hoog
Gini (2022)	45,5 –  hoog
Geldeenheid	Amerikaanse dollar^b ($) (USD)
Tydsone  - Somertyd	ECT / GALT (UTC-5 / -6) nie toegepas nie (UTC-5 / -6)
Internet-TLD	.ec
Skakelkode	+593
a. insluitende die Galápagos-eilande. b. tot 2000, vervang deur die VS-dollar en Ecuadoriaanse centavo-munte.

Nasa-Satellietbeeld van Ecuador

Kaart van Ecuador

Topografiese kaart van Ecuador

Ecuador sluit die Galápagos-eilande (Spaans: Islas Galápagos of Archipiélago de Colón) in die Stille Oseaan, ongeveer 965 km wes van die vasteland, in. Die eilande het 'n belangrike rol gespeel in Charles Darwin se reise wat sy idees oor evolusie help vorm het.

Ecuador was deel van die magtige Inkaryk, een van die mees gevorderde beskawings in die Nuwe Wêreld, wat ook Peru, Bolivië en Noord-Chili ingesluit het. Ecuador is 'n ruolieprodusent en was van 1973 tot 1992 'n lid van OPUL, in 2007 het dié land weer by OPUL aangesluit.

Geskiedenis

Kaart van Ecuador in 1832

Kaart van Ecuadoriaanse grondeise ná 1916

Gevorderde beskawings het reeds in Ecuador floreer toe dié land in die 15de eeu deur die Inkas verower is. Die Spaanse conquistadores verower die Inkaleërs in 1534 en die Spaanse koloniste word die nuwe elite. Die inheemse bevolking is afgemaai deur die uitbreek van siektes waarteen die Inkas nie weerstand gehad het nie en is onderdruk deur die ""-arbeidstelsel waarvolgens hulle vir Spaanse grondeienaars moes werk. In 1563 word die nuwe hoofstad, Quito, in Ecuador 'n setel van die koninklike "audiencia" (administratiewe distrik) van Spanje.

Na onafhanklikheidsmagte die koninklikgesinde weermag in 1822 verslaan het, sluit Ecuador aan by Simón Bolívar se republiek van Groot-Colombia, net om in 1830 'n aparte republiek te word. Die 19de eeu is gekenmerk deur onbestendigheid en vinnig opeenvolgende heersers. Die konserwatiewe Gabriel Garcia Moreno verenig dié land in die 1860's met die ondersteuning van die Rooms-Katolieke Kerk. In die laat 1800's, dra die wêreldwye vraag na kakao daartoe by dat dié land se ekonomie swaar steun op uitvoer van primêre produkte en lei dit tot migrasie van die hooglande na die landbouvoorposte langs die kus.

'n Kusgebaseerde rewolusie in 1895 onder leiding van Eloy Alfaro het die mag van die kerklui verminder en die weg gebaan vir kapitalistiese ontwikkeling. Die einde van die kakaovoorspoedgolf het hernude politieke onstabiliteit te weeg gebring en gelei tot 'n militêre staatsgreep in 1925. Die 1930's en 1940's is die regering gekenmerk deur populistiese politici soos die vyfmalige president Jose Velasco Ibarra.

Resessie en populêre onrus het in die 1960's terugkeer na populistiese politiek en binnelandse militêre ingrypings gelei, terwyl buitelandse maatskappye oliebronne in die Ecuadoriaanse Amasone ontwikkel het. In 1972 het 'n nasionalistiese militêre regering aan bewind gekom en die nuwe olierykdom en buitelandse lenings gebruik vir 'n industrialisasieprogram, grondhervorming en subsidies vir stedelike verbruikers. Terwyl die olie-opbloei begin taan, het Ecuador in 1979 teruggekeer tot demokrasie, maar teen 1982 het die regering 'n ekonomiese krisis in die gesig gestaar gekenmerk deur inflasie, begrotingstekorte, 'n dalende geldeenheid, skuld wat ophoop en 'n niemededingende industrie.

Sedert die terugkeer na demokrasie het opeenvolgende presidente probeer om die oligargie te breek deur verskeie pogings om ekonomiese hervormings in werking te stel. Meeste hiervan het egter gefaal, óf as gevolg van weerstand deur die heersende klas óf as gevolg van korrupsie. In 2005 is die president, Lucio Gutiérrez, afgeset vanweë korrupsie en diefstal wat daarna lei tot politieke chaos wat tans ondervind word.

Hoewel Ecuador vir meeste van die 20ste eeu politieke onrus beleef het, was dit tog heelwat rustiger as die naburige Colombia. Tussen 1999 en 2003 het enorme getalle Colombiane na Ecuador gevlug met die gevolg dat daar nou 'n groot hoeveelheid Colombiane in Ecuador is.

Geografie

Klimaatsones in Ecuador volgens die Köppen-klimaatklassifikasie

Markdag in Ambato, Ecuador

Ecuador is 'n kleurryke land met drie verskillende klimate:

1. Costa (kus) – sonnig en warm met perfekte strandweer.
2. Sierra (die hoogland) – die Andesgebergte loop deur die middel van dié land en die stede wat daar geleë is, is ten minste 1000 m bo seespieël en is dus aangenaam koud en daar val ook sneeu.
3. Amazonas (die Amasone) die reënwoud met 'n reënwoudklimaat.

Die Galápagos-eilande met hulle besondere fauna vorm deel van Ecuador.

• lengte landgrense: 2 010 km (590 km met Colombia, 1 420 km met Peru)
• kuslyn: 2 237 km
• hoogste punt: Chimborazo in die Andes (6 310 m)
• laagste punt seevlak langs die Stille Oseaan

Demografie

Kolonisasie deur die Spanjaarde en Europeërs uit Suid-Amerika, slawe uit Afrika wat hulle saamgebring het, en die inheemse Indiane wat oorleef het, dra by tot 'n land met ryk diversiteit. Die grootste etniese groep is die Mestizos (van gemengde Spaans en Indiaanse afkoms) en verteenwoordig net meer as 65 persent van die bevolking. Die Andes-Indiane (indigenas) vorm die tweede grootste groep (~30%). Blankes is meestal Kreole, afstammelinge van die Spaanse koloniste wat nie met ander groepe vermeng het nie en vorm 7% van die bevolking. Die res bestaan uit 'n klein minderheid Afro-Ecuadoriane, insluitend Mulatto's en Zambo's.

Die hoogste vuurspuwende berge

Cotopaxi en Ruminahui soos gesien van die bopunt van die vulkaan Corazón

Die Sierra-gebied is die hoë bergstreek van die Andes. Baie van die berge is hoër as 4 500 m, en die hoogste van hulle, die onaktiewe vuurspuwende berg Chimborazo, is 6 272 m hoog. Die twee bergreekse vorm in werklikheid deel van die plooiingsberge waaruit die hele Andesreeks, wat van noord na suid oor die Suid-Amerikaanse vasteland strek, bestaan. Daar is meer as 20 aktiewe vuurspuwende berge in Ecuador. Een van hulle, Cotopaxi (5 897 m), is die hoogste aktiewe vuurspuwende berg in die wêreld.

Op 'n hoogte van bo 2 250 m in die Sierra is die klimaat koel en aangenaam. Dit is die gebied waar omtrent 60 persent van die land se bevolking woon en waar die hoofstad, Quito, geleë is. Gewasse en vrugte wat in 'n gematigde klimaatstreek aard, word hier verbou. Bokant hoogtes van 2 700 m word met beeste geboer. Die meeste van die hoër berge dra ’n permanente sneeulaag.

Digte tropiese woude

Die oostelike hange van die Andesberge vorm deel van die Amasonebekken, en die grootste deel van die land wat laer as 1 500 m lê, word bedek deur die groot tropiese reënwoud wat dwarsoor die vasteland tot aan die Atlantiese Oseaan strek. Die waardevolle houtvoorrade van die Oriente-gebied word nog skaars ontgin, hoofsaaklik omdat die gebied ver van die see is en van die Stille Oseaan-kus afgesonder word deur die berge.

Die Costa-gebied

Dit is die kusvlakte van Wes-Ecuador, en soos baie ander dele van die Stille Oseaankus van Suid-Amerika is dit 'n smal strook laagland tussen die Andes en die see. 'n Deel van die kusvlakte is droog; die res word bedek deur digte tropiese woud soos die Oriente-gebied. Koffie, kakao en piesangs word hier verbou.

Die “stad van ewigdurende lente”

Daar is slegs twee stede van belang: Quito, die hoofstad, en Guayaquil, wat die belangrikste hawe en handelsentrum is. Quito is op 'n hoogte van 2 850 m geleë, op die plato tussen die berge. Die klimaat van die stad is aangenaam, en die gemiddelde jaarlikse temperatuur van Quito is 12,6 °C. Daarom word Quito soms ook die "stad van ewigdurende lente" genoem. Guayaquil is die belangrikste hawe en grootste stad in Ecuador en hanteer sowat 90 persent van die land se in- en uitvoere.

Die sonderlinge diere van Ecuador

Aangesien die klimaat van Ecuador wissel van die vogtige hitte van die kusvlakte en die Amasonebekken tot die permanente sneeu van die hoë Andesgebergte, is daar 'n groot verskeidenheid van wilde diere. Jaguars, krokodille, slange, tapirs, armadillo's en bobbejane is tipiese diere van die warm woude van die laaglande. Die interessantste diere van die Andesgebied is die lama en die reusekondor. Die lama behoort tot die kameel-familie en word deur die bergbewoners as pakdier gebruik. Die reusekondor is 'n aasvoël en is van die grootste voëls ter wêreld.

Die Galápagos-eilande

Nasa-Satellietbeeld van die Galápagos-eilande

Topografiese kaart van die Galápagos-eilande

Die Galápagos-eilande is in die Stille Oseaan geleë, omtrent 1 000 km van die kus van Ecuador. Die groep vulkaniese eilande lê op die ewenaar, maar die klimaat word gematig deur die koue Humboldtseestroom wat noordwaarts langs die kus van Suid-Amerika vloei. Die eilande is in 1535 deur die Spaanse reisiger Tomas de Berlanga vir Europa ontdek, en is in 1832 deur Ecuador geannekseer.

Die Galápagos-eilande is veral vir dierkundiges interessant, want dit is die woonplek van diere wat nêrens elders aangetref word nie. Sommige van die reuse-skilpaaie op die eilande mag selfs 400 jaar oud wees.

Kultuur

Ecuador se kultuur is 'n spieëlbeeld van dié land se demografie en bestaan uit 'n kruitpot van verskillende invloede. Baie soos die voorouers van die Mestizomeerderheid, is die kultuur van Ecuador 'n mengsel van Europese en Indiaanse invloede, met verskeie bykomende elemente wat van die afstammelinge van slawe uit Afrika geërf is. 'n Verskeidenheid musiek- en dansstyle word beoefen insluitend: Salsa, Merengue, Bachata, Reggaeton, Cumbia, Vallenato, Samba en Capoeira.

Benewens die nasionale kultuur beoefen baie van die inheemse gemeenskappe ook hulle eie kulture.

Verwysings

1. (es) "Constitución Política de la República del Ecuador". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Oktober 2015. Besoek op 13 September 2014.
2. (es) "Tratado de paz y amistad celebrado entre España y la República del Ecuador: en 16 de febrero de 1840". España en la Imprenta Nacional. 1 Januarie 1841. Besoek op 25 Mei 2017 – via Google Books.
3. (en) "Ecuador". Central Intelligence Agency. Besoek op 23 November 2023.
4. (es) "Inicio". Ecuador en cifras. Besoek op 23 November 2023.
5. (en) "Ecuador". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2023. Besoek op 23 November 2023.
6. (en) "Human Development Report 2021/2022" (PDF). United Nations Development Programme. 2021. Besoek op 23 November 2023.
7. (en) "Gini Index – Ecuador". Wêreldbank. Besoek op 23 November 2023.
8. (es) "Constitución de la República del Ecuador en Shuar". Issuu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 April 2019. Besoek op 21 Februarie 2019.
9. (es) "¡Iniuri seamkur!, Ayamrumamu nuyá Iniankasrik Ayamruma Papi" (PDF). INREDH. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 21 Februarie 2019. Besoek op 21 Februarie 2019.
10. (es) "Chicham atiakur metek atin turakur, pénke takakainiachu tuke enentaimtusartiniaitji" (PDF). Secretaría Nacional de Planificación y Desarrollo. 2014.^{[dooie skakel]}
11. (es) Pellizzaro, Siro M.; Nàwech, Fàusto Oswaldo (2003). Chicham: Dictionario Enciclopédico Shuar-Castellano. Wea Nekaptai.
12. (en) "Ecuador facts and figures". OPUL. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Maart 2020. Besoek op 25 Mei 2017.

Bronnelys

Algemeen

• (en) "Ecuador". Encyclopædia Britannica. Besoek op 23 November 2023.
• (en) "Ecuador". Central Intelligence Agency. Besoek op 23 November 2023.
• (af) Kennis, 1980, ISBN 0-7981-0824-X, volume 1, bl. 74, 75

Eksterne skakels

Wikimedia Commons bevat media in verband met Ecuador.

• (en) Toerisme-inligting oor Ecuador op Wikivoyage
• (en) "Ecuador" by Infoplease.com
• (en) Amptelike webtuiste van Ecuador toerisme
• (es) Presidencia de la República Geargiveer 6 Mei 2008 op Wayback Machine, amptelike webtuiste van die regering
• (en) Ecuador: Landstudies – Federale navorsingsafdeling van die Amerikaanse Library of Congress.
• (en) Ecuador Culture – inligting oor die kultuur van Ecuador by ecuadors.org